Meslek Eğitiminde Metodlar: Ahi Evran ve Meslek Eğitiminde Uygulanan Metodlar

Ahi Evran, Ahilik teşkilatının kurucu ismi olarak kabul edilmektedir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmese de 566/1171 tarihinde Azerbaycan'ın Hoy kasabasında dünyaya geldiği belirtilmektedir. Gerçek adı Mahmud olan Ahi Evran’ın lakabı Şeyh Nasîru’d-din, künyesi Ebu’l-Hakayık ve nisbet adı ise Hoyî’dir. Ahi Evran’ın doğduğu Hoy, günümüzde İran'ın Azerbaycan bölgesinde bulunmaktadır. Ahi Evran’ın gençlik yılları ve ilk öğrenim dönemi doğduğu yerde geçmiştir ve temel eğitimini burada almıştır. Kısa bir süre boyunca demircilik atölyesinde çalışmış, sonra deri işleme sanatına yönelmiş ve bu mesleği hızla öğrenerek kalfalık seviyesine yükselmiştir. Daha sonra Maveraünnehir’e gitmiş ve bu bölgedeki medreselerde eğitimine devam etmiş, önemli hocalarından dersler almıştır. Harzemşahlar yönetimindeki Herad’da öğretmenlik yapan Fahrüddin Râzî’nin derslerine katılmış ve ona hizmet etmiştir. İlk tasavvuf eğitimini, Horasan ve Maveraünnehir’de bulunduğu dönemde Ahmet Yesevi’nin öğrencilerinden almıştır. Sonrasında Hac için Mekke’ye gittiğinde Evhadüddin Kirmani ile tanışmış ve onun çevresine katılmıştır. Birçok ilim ve sohbet meclislerinde bulunması ile; en temelde almış olduğu eğitimlerde sosyal benlik ve öz benlik terbiyesi felsefesi üzerinde durmuştur. Ahilik anlayışına da bu kavramların metodolojisini uyarlayarak, yeni bir fikrin ve anlayışın dönemini başlatmıştır. Bu fikirleri daha çok Anadolu’da meslekî ahlâk, sanat ve meslekî kimlik üzerinde deneyimleyerek kendisinden sonraki nesillere ve toplumlara miras olarak bırakmıştır. Meslekî kimliğin ve erdemli iktisâdi hayatın gelişimi için her bir bireyin adil bir sistem içerisinde maddi ve mânevî olarak payını aldığı, girişimci, cesur ve paylaşımcı anlayışın sergilendiği bireylerin birbirinden emin olduğu bir ortam yaratmıştır.

Ahi birliklerinde sunulan eğitim, İslâmî prensiplere uygun olarak organize edilerek sadece meslek bilgisi ve becerileri ile sınırlı kalınmayarak, aynı zamanda dinî ve askeri bilgileri de içermiştir. Eğitim yaklaşımı, iş içi ve iş dışı öğrenmeyi bir arada ele alınmış olup, yaşam boyu sürecek bir eğitim sistemi uygulanmıştır. Ahi birliklerinde mesleğe adım atma süreci genellikle ailenin, çocuğu on yaşında ustalara çırak olarak göndermesiyle başlamıştır. Ahi birliklerinde çıraklar, meslek eğitim öğrencisi statüsünde eğitimlerini almış; usta ve çırak arasındaki ilişki de, geleneksel öğretmen-öğrenci ilişkisine dayandırılmıştır. Usta, öğrencisine tüm bilgi ve becerileri aktarırken aynı zamanda onun iyi bir meslek erbâbı olmasını ve ahlâkî değerlerle donanmış bir birey olarak yetişmesini sağlamak için çaba göstermiştir. Doğru, cömert, alçakgönüllü, hoşgörülü ve dürüst olmak bu ilişkinin temelini oluşturan ahlâkî hamîdeler olmuştur. Mesleğe adım atmak üzere yola çıkan kişinin yolu ilk önce okuma-yazma, Kur’an, Arapça ve Türkçe öğrenmekten geçmiştir.

Ahilik sisteminde yamaklık olarak bilinen eğitimin derecesi; meslek öncesi yeterlilikler seviyesine karşılık olarak belirlenmiştir. İki yıl sürdürülen yamaklığın ardından çıraklık seviyesine getirilen kişi, yapılacak olan işin özel ve dikkat isteyen yanlarını öğrenmenin yanı sıra; ikili ilişkilerde saygılı, edepli, doğru ve kendisinden emin olunan bir hal üzere işini icra etmiştir. Sonrasında üç yıl sürecek olan kalfalık bu mesleki eğitimde, öğrencinin gerek meslek anlamında gerek bireysel ilişkiler gerekse yeterlilik bağlamında kazanımlarını toplumla buluşturabilecek hale geldiğinde, usta öğrencisinin ustalığını kabul görerek yaşam alanında ve Ahi birliğindeki yerini almasını sağlamıştır.  Eğitimin insan hayatı için önemi, yadsınamaz bir gerçektir. Bireyin   öğreniminin erken bir yaş döneminde başlamasının gerekçesi olarak, insanın biyopsişik bir canlı olduğunu, bu sebepten; meslekî, ahlâkî ve toplumsal bilgiler bütün halde verilmek istenmiştir.

Ahi birliklerinde ahlâk eğitimi bazı metotlar özelinde verilmiştir. Metotların birkaçı şöyledir:

Tümevarım Metodu: Ahi ocaklarına katılan bireylerin, temel bilgilerle başlayarak en basit işleri öğrendikleri bu süreç; hem teorik hem de pratik açıdan uygulanan bir yöntem olmuştur.

Soru-Cevap Metodu: Karşılıklı diyaloglarda muhatabın dikkatini konuya odaklamak, muhatabın bilgisini ölçmek, eksikliklerini belirlemek ve tamam etmek amacıyla kullanılmış olan metodik yaklaşımdır.

Yönlendirme Metodu: Kişinin meslek yönelimlerinin ve tercihlerinin doğru ve yerinde olabilmesi için meslekî kimliğini tanıma, anlama ve geliştirmesi üzerine gerçekleştirilen bir metodik yaklaşımdır. Bunun için de öncelik olarak bireyin anlamlı bir yaşam örüntüsü kazanmasıdır.

Eğitim; üzerinde öğretim, öğrenim, gelişim gerçekleştirilecek olguların, tâlimi ve terbiyesini târif eden bir kavramdır. Meslek Eğitimi Metodlarında da tâlim ve terbiyenin öncelikli aşaması, bireyin ‘kişisel eğitimi’ aşamasıdır. Çocukluk döneminden itibaren bireylerin kariyerlerine yönelik farkındalık geliştirmeleri, eğitim süreci boyunca kariyer hedeflerine yönelik bilgi ve beceriler kazanmaları, meslek edinme ve mesleki başarılarının temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle, eğitim süreci sadece akademik bilgi edinimini değil, aynı zamanda bireyin kendini tanıma, yeteneklerini keşfetme ve kariyer hedeflerine ulaşmak için gerekli olan kişisel gelişim süreçlerini de kapsamaktadır. Ahilik anlayışında da bu bireysel ve bilimsel eğitim; bireylerin mesleki yaşamlarında yalnızca teknik yetkinliklere sahip olmalarını değil, aynı zamanda yüksek ahlâkî standartları benimsemelerini ve güçlü bir toplumsal sorumluluk anlayışı geliştirmelerini sağlar. Ahiliğin anlayışında barındırdığı değerler, modern çağda bile ilham kaynağı olma potansiyeline sahiptir. Bu değerler, bireylerin mesleklerini etik ilkeler doğrultusunda icra etmelerine, adalet ve dürüstlük gibi temel prensiplere sadık kalmalarına ve toplumsal refahın artırılmasına katkıda bulunmalarına olanak tanır. Ahilik, bireysel eğitimde; mesleki etik ve toplumsal sorumluluğu merkezine alarak, bireylerin ekonomik faaliyetlerini sadece kişisel çıkarları doğrultusunda değil, aynı zamanda toplumun genel yararını gözeterek sürdürmelerini sağlamaktadır. Bilimsel eğitimde de bireylerin mesleki yaşamlarını dürüstlük ve adaleti ön planda tutarak, topluma katkı sağlayan ve toplumsal barışı kuvvetlendiren bir yaşam biçimini benimsemeleri desteklenir.